Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 14 (464) z dnia 10.07.2018

Urlop wypoczynkowy zamiast zwolnienia lekarskiego

Pracownicy mają prawo do rocznej premii za brak absencji chorobowej. Zdarza się, że aby jej nie utracić, na dni objęte zwolnieniem lekarskim biorą urlop wypoczynkowy. Czy taka praktyka jest dopuszczalna?

Udzielenie urlopu wypoczynkowego, także na żądanie, pracownikowi niezdolnemu do pracy z powodu choroby jest niezgodne z prawem (por. wyrok SN z 28 października 2009 r., sygn. akt II PK 123/09, OSNP 2011/11-12/148).

W czasie niezdolności do pracy z powodu choroby pracownik nie może wykonywać obowiązków służbowych i powinien postępować zgodnie ze wskazaniami lekarza. Zwolnienie lekarskie ma służyć powrotowi do zdrowia, dlatego lekarz może ograniczyć aktywność osoby niezdolnej do pracy umieszczając na zwolnieniu adnotację: "chory musi leżeć". Ponadto pracodawca lub odpowiednio ZUS mogą skontrolować wypełnianie tego zalecenia. Urlop natomiast pozostawia pracownikowi zupełną swobodę. Już chociażby dlatego zamiana zwolnienia lekarskiego na urlop wypoczynkowy jest niczym nieuzasadniona - obydwie instytucje służą zupełnie innemu celowi.

Zwracamy uwagę! Przeznaczeniem urlopu jest wypoczynek i regeneracja sił, dlatego podlega on ochronie. Prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu ma każda osoba zatrudniona (art. 66 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 152 § 1 K.p.). Niedopuszczalne jest jego zrzeczenie się, co podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lutego 1967 r. (sygn. akt I PR 53/67, OSP 1967/12/287).

Istotne dla omawianego zagadnienia są także przepisy art. 165 pkt 1 i art. 166 pkt 1 K.p. Pierwszy zakłada obligatoryjne przesunięcie, a drugi przerwanie urlopu wypoczynkowego na wypadek choroby.

Na temat odmowy udzielenia pracownikowi urlopu na żądanie pisaliśmy w UiPP nr 19/2017, str. 42-43.

Pracownik będzie mógł wykorzystać urlop wypoczynkowy na odzyskanie zdolności do pracy wtedy, gdy odmówi przyjęcia zwolnienia lekarskiego (co nie zawsze jest możliwe chociażby ze względu na rodzaj schorzenia oraz bezpieczeństwo) i zawnioskuje do pracodawcy o wolne. Pamiętać przy tym należy, że zasadniczo urlopy wypoczynkowe są udzielane zgodnie z planem tworzonym przez pracodawcę (z uwzględnieniem wniosków pracowników), dla którego priorytetem jest zapewnienie normalnego toku pracy (art. 163 K.p.). Zatrudniony musi więc liczyć się z ewentualną odmową, w skrajnych przypadkach nawet wtedy, gdy będzie chciał skorzystać z tzw. urlopu na żądanie (art. 167² K.p.). Tego urlopu pracownik również nie może rozpocząć dopóki pracodawca nie wyrazi na to zgody. Jak bowiem zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 16 września 2008 r. (sygn. akt II PK 26/08, OSNP 2010/3-4/36): "(...) nie istnieją żadne racjonalne argumenty dla uzasadnienia stanowiska, że zawartemu w art. 167² K.p. pojęciu »udzielić urlopu« należy nadawać jakieś inne znaczenie normatywne, a w szczególności, że do wykorzystania tego urlopu uprawnia pracownika samo złożenie wniosku, będącego żądaniem w rozumieniu art. 167² K.p. Pracownik nie może zatem rozpocząć urlopu »na żądanie«, dopóki pracodawca nie wyrazi na to zgody, czyli nie udzieli mu takiego urlopu. (...)".

W praktyce może zdarzyć się, że pracownik zawnioskuje o urlop ukrywając przed pracodawcą fakt posiadania zwolnienia lekarskiego. Z perspektywy zatrudniającego niedostarczenie tego dokumentu nie będzie miało jednak większego znaczenia. Nieświadomość niezdolności pracownika do pracy może nawet być dla pracodawcy korzystna, bowiem zatrudniony spożytkuje urlop, który i tak musiałby być mu udzielony. W pewnym zakresie zmieni się to z dniem 1 grudnia 2018 r., wraz z zaistnieniem obowiązku wystawiania przez lekarzy wyłącznie tzw. e-ZLA, czyli zwolnień elektronicznych (obecnie mogą być wystawiane w formie papierowej lub wydruku). Od tego dnia płatnik składek posiadający profil na platformie PUE ZUS będzie informowany o niedyspozycji pracownika poprzez system elektroniczny. Posiadanie takiej informacji spowoduje powstanie po stronie pracodawcy obowiązek odsunięcia zatrudnionego od pracy. Nadal jednak nie wszyscy zatrudniający będą zobowiązani do posiadania wspomnianego profilu, więc problem braku informacji nie zostanie całkowicie wyeliminowany.