Urlopy wychowawcze po zmianie przepisów

Od 1 października br. pracodawcy udzielający urlopu wychowawczego muszą brać pod uwagę nowe przepisy w tym zakresie. Przepisy Kodeksu pracy, zmienione od wskazanej daty, przewidują nieznane dotychczas rozwiązania odnośnie urlopu wychowawczego, modyfikują też szereg istniejących już regulacji. Zmianom ustawowym towarzyszy też nowelizacja przepisów wykonawczych, precyzujących warunki skorzystania z urlopu wychowawczego.

W wychowawczych nie wszystko zmienione

Urlop wychowawczy to uprawnienie rodzicielskie z długoletnią tradycją, zdążyły się więc już wykształcić pewne podstawowe zasady udzielania tego urlopu. Z reguły nie podlegają one zmianom "przy okazji" kolejnych nowelizacji Kodeksu pracy. Do takich niezmiennych zasad należy powiązanie prawa do urlopu wychowawczego z posiadaniem przez osobę uprawnioną statusu pracownika w rozumieniu Kodeksu pracy. Obok posiadania tego statusu przepisy wymagają legitymowania się 6-miesięcznym, ogólnym stażem pracy (art. 186 § 1 Kodeksu pracy - Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.). Powyższy wymóg stażowy nie uległ zmianie po 1 października br. Bez merytorycznej zmiany pozostały również przepisy dotyczące m.in.:

terminu na złożenie wniosku o urlop wychowawczy i na wycofanie wniosku - odpowiednio na 14 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu i na 7 dni przed jego rozpoczęciem,
maksymalnego wymiaru urlopu wychowawczego, z tym że od 1 października br. określa się go w miesiącach (36).

Nowelizacja Kodeksu pracy, wprowadzona ustawą z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy (Dz. U. poz. 1028), nie zmieniła również regulacji określających zasady podejmowania pracy w czasie korzystania z urlopu wychowawczego czy korzystania ze szczególnej ochrony przed zwolnieniem w tym czasie. Bez zmian pozostały także kodeksowe zasady rezygnacji i odwołania z urlopu wychowawczego.

"Nieprzenaszalny" miesiąc urlopu i inne nowości

Od 1 października br. udzielanie urlopów wychowawczych odbywa się już na nowych zasadach, wynikających z przepisów kodeksowych i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U. z 2013 r. poz. 1139). Dokonane zmiany w sposób bardziej szczegółowy prezentuje zestawienie tabelaryczne, a z ważniejszych regulacji wprowadzonych nowelizacją można wymienić:

wprowadzenie zasady nieprzenaszalnej części urlopu wychowawczego w wymiarze 1 miesiąca, przysługującej tylko jednemu rodzicowi lub opiekunowi (z wyjątkami, o czym dalej). Prawa do tej części nie można przenieść na drugiego rodzica lub opiekuna,
podwyższenie z 3 do 4 miesięcy wymiaru urlopu wychowawczego, który może być wykorzystany wspólnie przez rodziców lub opiekunów dziecka,
zwiększenie do 5 liczby części urlopu wychowawczego, w ramach których można wykorzystać ten urlop,
rezygnację z proporcjonalnego obniżania wymiaru urlopu wypoczynkowego w razie skorzystania przez pracownika, który z dniem 1 stycznia nabył prawo do kolejnego urlopu, z co najmniej 1 miesiąca urlopu wychowawczego i powrotu tego pracownika do pracy w tym samym roku kalendarzowym,
zmianę obligatoryjnej treści wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego oraz doprecyzowanie i rozszerzenie katalogu dokumentów dołączanych do wniosku (w nowym rozporządzeniu).

Kiedy nie trzeba dzielić się urlopem?

Pracownik ma niekiedy prawo do wyłącznego wykorzystania 36 miesięcy urlopu wychowawczego (tj. bez stosowania regulacji o tzw. nieprzenaszalnej części tego urlopu). Dotyczy to przypadków, gdy:

drugi rodzic dziecka nie żyje,
drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej bądź została ona ograniczona lub zawieszona,
jeżeli dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna (art. 186 § 9 i 10 K.p.).

Skorzystanie z co najmniej 1 miesiąca urlopu wychowawczego przez jednego rodzica lub opiekuna uważa się za wykorzystanie przez niego "nieprzenaszalnej" części tego urlopu.

Przepisy nowelizujące Kodeks pracy przewidują regulacje przejściowe dające pracownikowi prawo do "uzupełniającej" liczby części urlopu wychowawczego oraz "uzupełniającego" wymiaru urlopu, który oboje rodzice lub opiekunowie dziecka mogą wykorzystać wspólnie. Te uzupełniające części i wymiary stanowią różnicę między liczbą części urlopu wychowawczego (i wymiaru urlopu do wspólnego wykorzystania), z których pracownik zdążył już skorzystać przed 1 października br., a poziomem tych uprawnień obowiązującym od tej daty.

Ewa Matulewicz ul. Akacjowa 21/4 80-249 Gdańsk	Gdańsk, dnia 2 października 2013 r.
	Pani Prezes Anna Gulikowska Usługi Edukacyjne "Scholaris" sp. z o.o. Gdańsk
Wniosek o udzielenie części urlopu wychowawczego Na podstawie art. 186 § 7 K.p. wnoszę o udzielenie mi trzeciej części urlopu wychowawczego w okresie od 21 października 2013 r. do 20 października 2014 r., na moją córkę Magdalenę Matulewicz, ur. 12 października 2010 r. Oświadczam, że do dnia złożenia wniosku wykorzystałam już urlop wychowawczy w 2 częściach, w wymiarze łącznie 1,5 roku. Jednocześnie oświadczam, że dziecko pozostaje pod moją wyłączną opieką, co uprawnia mnie do skorzystania z urlopu wychowawczego w pełnym wymiarze 36 miesięcy.
	Ewa Matulewicz
Załącznik: Prawomocne orzeczenie sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi

Tabelaryczne zestawienie zmian w zakresie urlopów wychowawczych

PRZEPISY KODEKSU PRACY

przed 1 października 2013 r.

od 1 października 2013 r.

Maksymalny wymiar urlopu wychowawczego na jedno dziecko - 3 lata, plus dodatkowo 3 lata urlopu na dziecko, które ze względu na stan zdrowia potwierdzony orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, wymaga osobistej opieki pracownika.

Zmiana wymiaru urlopu wychowawczego ma charakter wyłącznie redakcyjny. Zamiast w latach (3) został on określony w miesiącach (36).

Urlop wychowawczy można wykorzystać do ukończenia przez dziecko 4. roku życia, a w przypadku dziecka, które ze względu na stan zdrowia potwierdzony orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki pracownika, do 18. roku życia.

Urlop wychowawczy można wykorzystać do ukończenia przez dziecko 5. roku życia (zmiana ta obowiązuje od 17.06.2013 r., a ustawa nowelizująca z dnia 26.07.2013 r. jedynie potwierdziła tę zmianę). W przypadku dziecka, które ze względu na stan zdrowia potwierdzony orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki pracownika, granicą czasową wykorzystania urlopu pozostaje nadal ukończenie przez dziecko 18. roku życia.

brak regulacji

Każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego z 36-miesięcznego wymiaru tego urlopu (tzw. nieprzenaszalna część urlopu wychowawczego). Przepisy przewidują wyjątki od tej zasady.

Rodzice lub opiekunowie dziecka mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego przez okres 3 miesięcy.

Okres, w którym rodzice lub opiekunowie dziecka mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego, wydłużono do 4 miesięcy.

Urlop wychowawczy można wykorzystać w maksymalnie 4 częściach.

Liczbę części, w ramach których można wykorzystać urlop wychowawczy, zwiększono do 5.

Jeżeli pracownik, po nabyciu z dniem 1 stycznia prawa do urlopu wypoczynkowego za dany rok, rozpoczyna urlop wychowawczy trwający co najmniej 1 miesiąc i po jego zakończeniu powraca do pracy w tym samym roku kalendarzowym, to jego urlop wypoczynkowy ulega proporcjonalnemu obniżeniu.

Uchylono zasadę proporcjonalnego obniżania wymiaru urlopu wypoczynkowego w przypadku skorzystania przez pracownika z urlopu wychowawczego w wymiarze co najmniej 1 miesiąca w sytuacji, gdy pracownik ten z dniem 1 stycznia nabył już prawo do urlopu wypoczynkowego za dany rok i w tym samym roku powraca do pracy po zakończeniu urlopu wychowawczego.

Bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy nie ulega przerwaniu ani zawieszeniu na czas trwania urlopu wychowawczego.

Wprowadzono regulację, zgodnie z którą na czas urlopu wychowawczego bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy nie rozpoczyna się, a rozpoczęty przed urlopem wychowawczym ulega zawieszeniu na czas jego trwania.

PRZEPISY ROZPORZĄDZENIA

przed 1 października 2013 r.

od 1 października 2013 r.

We wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego wskazuje się datę jego rozpoczęcia i zakończenia oraz okres urlopu wykorzystany dotychczas na dane dziecko.

Wprowadzono wymóg wskazywania we wniosku, oprócz dotychczas wymaganej treści, również liczby części tego urlopu, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

Do wniosku o urlop wychowawczy dołącza się oświadczenia drugiego rodzica lub opiekuna o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego w okresie wskazanym we wniosku (dalej oświadczenia drugiego rodzica). Nie jest to wymagane, jeżeli:

-	drugiego rodzica pozbawiono władzy rodzicielskiej lub ją ograniczono,
-	zwolniono z opieki drugiego opiekuna dziecka lub ograniczono opiekę,
-	zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania oświadczenia.

W razie wystąpienia powyższych okoliczności, pracownik dołącza do wniosku potwierdzające je dokumenty. Jeżeli przedstawienie ich nie jest możliwe, pracownik dołącza pisemne oświadczenie w sprawie wystąpienia tych okoliczności.

Sprecyzowano rodzaj dokumentów dołączanych do wniosku o urlop wychowawczy w przypadku, gdy wystąpiły okoliczności uchylające obowiązek dołączenia do wniosku oświadczenia drugiego rodzica (patrz kolumna obok). Wówczas, w zależności od sytuacji, pracownik dołącza do wniosku:

-	prawomocne orzeczenie sądu o ograniczeniu lub pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej lub o ograniczeniu lub zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka,
-	dokumenty lub pisemne oświadczenie pracownika potwierdzające wystąpienie niedających się usunąć przeszkód do uzyskania oświadczenia drugiego rodzica.

brak regulacji

Rodzic lub opiekun dziecka składający wniosek o wykorzystanie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy lub ostatniej części tego urlopu, która razem z wcześniej wykorzystanymi częściami daje łącznie maksymalny wymiar tego urlopu, w treści wniosku zawiera dodatkowo oświadczenie dotyczące okoliczności uprawniających go do wykorzystania całego (tj. razem z jego nieprzenaszalną częścią), urlopu wychowawczego. Ponadto do wniosku dołącza dokumenty potwierdzające te okoliczności, tj.:

-	w razie śmierci drugiego rodzica - akt zgonu tego rodzica,
-	jeżeli drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska - prawomocne orzeczenie sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica; dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica, gdy rodzice dziecka nie są małżeństwem; prawomocne orzeczenie sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym ojcu nie przyznano władzy rodzicielskiej,
-	gdy drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub władza ta została ograniczona lub zawieszona - prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej lub o jej ograniczeniu bądź zawieszeniu,
-	gdy dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna - prawomocne orzeczenie sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo o zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki.