Gazeta Podatkowa nr 50 (674) z dnia 24.06.2010

Nowe zasady dokształcania pracowników

Pracownicy zamierzający uzupełnić swoje kwalifikacje zawodowe, w ostatnich miesiącach mogli mieć trudności z ustaleniem uprawnień przysługujących im w związku z dokształcaniem. Było to skutkiem zakwestionowania przez Trybunał Konstytucyjny dotychczasowych przepisów dotyczących podnoszenia kwalifikacji zawodowych i braku nowych regulacji w tym zakresie. Jednak brak ten został uzupełniony przez nowelizację Kodeksu pracy.

Niekonstytucyjne przepisy do zmiany

Z upływem 10 kwietnia 2010 r. stracił moc art. 103 K.p. będący podstawą do wydania rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz. U. z 1993 r. nr 103, poz. 472 ze zm.). Taka sytuacja była następstwem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2009 r. (sygn. akt K 28/08, Dz. U. z 2009 r. nr 58, poz. 485), który uznał art. 103 K.p. za niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. Tym samym wspomniane rozporządzenie straciło swoje umocowanie ustawowe. Powołany wyrok miał wejść w życie z upływem 12 miesięcy od dnia jego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Zakwestionowane przepisy przestały więc obowiązywać z upływem 10 kwietnia 2010 r. Ponieważ na ten moment nie przygotowano nowych unormowań, począwszy od dnia 11 kwietnia br. nie było regulacji, w oparciu o które pracodawca i pracownik mogliby ustalić wzajemne prawa i obowiązki w związku z dokształcaniem. Wprawdzie można było w tym zakresie zawrzeć umowy o charakterze zbliżonym do cywilnoprawnych, jednak brak przepisów ustawowych na pewno stanowił poważne utrudnienie.

W związku z tym podjęta została inicjatywa ustawodawcza, która zakończyła się nowelizacją Kodeksu pracy. Wprowadziła ona nowe przepisy określające uprawnienia pracownika w związku z podnoszeniem jego kwalifikacji zawodowych. Wejdą one w życie z dniem 16 lipca br.

Podnoszenie kwalifikacji zgodnie z definicją

W nowelizacji po raz pierwszy zdefiniowano podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracowników. Rozumie się przez nie zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Trzeba zauważyć, że nie ma w tej definicji pojęcia skierowania przez pracodawcę w celu dokształcania. Oznacza to, że zgoda pracodawcy na podnoszenie kwalifikacji zawodowych może być wyrażona ustnie, a nawet w sposób dorozumiany. Nowe regulacje nie wymagają bowiem wydania pracownikowi skierowania. Dla celów dowodowych wskazane jest jednak, aby pracodawca, który nie zamierza uczestniczyć w kosztach i obowiązkach związanych z kształceniem pracownika, oświadczył w sposób wyraźny, że odbywa się ono z wyłącznej inicjatywy zatrudnionego.

Do podstawowych uprawnień pracownika, który podnosi swoje kwalifikacje zawodowe w rozumieniu nowelizacji, należy urlop szkoleniowy i zwolnienie z całości lub części dnia pracy w celu punktualnego wzięcia udziału w obowiązkowych zajęciach. Urlop szkoleniowy został ustalony w wymiarach:

• 6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminów: eksternistycznego, maturalnego i potwierdzającego kwalifikacje zawodowe,
   
• 21 dni w ostatnim roku studiów - na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Jeżeli więc pracownik będzie się dokształcał w wolne dla niego soboty (lub inny dzień dla niego wolny), to nie będzie mu z tego tytułu przysługiwać żadna rekompensata. Nie będzie miało wówczas znaczenia, że np. podnoszenie kwalifikacji zostało podjęte z wyraźnej inicjatywy pracodawcy.

Dodatkowe świadczenia na podstawie umowy

Nowe przepisy zobowiązują pracodawcę i dokształcającego się pracownika do zawarcia pisemnej umowy określającej wzajemne prawa i obowiązki stron. Od tego obowiązku przewidziano tylko jeden wyjątek. Dotyczy on sytuacji, gdy pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Wówczas od zawarcia umowy można odstąpić. Jeżeli jednak strony postanowią ją podpisać, muszą pamiętać, że jej postanowienia nie mogą być dla pracownika mniej korzystne niż przepisy Kodeksu pracy dotyczące dokształcania.

W umowie pracodawca może przyznać pracownikowi świadczenia dodatkowe, takie jak m.in.: pokrycie opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie. Świadczenia te nie przysługują dokształcającemu się pracownikowi "z urzędu", ale tylko wtedy, gdy zostaną przyznane na mocy ustaleń z pracodawcą. Uzgodnienia w sprawie dodatkowych świadczeń dla uczącego się pracownika mogą też przybrać formę ustną - w przypadku, gdy pracodawca nie jest zobowiązany do zawarcia umowy. Jeżeli pracownik dokształca się "na własną rękę", tj. bez inicjatywy lub zgody pracodawcy, wówczas również mogą mu zostać przyznane pewne uprawnienia. Obejmują one niepłatne zwolnienie z części lub całości dnia pracy oraz urlop bezpłatny. Wymiar tych uprawnień zależy od wzajemnych ustaleń.

Zmiany Kodeksu pracy regulują też kwestię przerwania lub niepodjęcia przez pracownika nauki oraz konsekwencje takiej decyzji. Do tematu powrócimy w następnych numerach Gazety Podatkowej.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 20.05.2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. nr 105, poz. 655).