Wpływ urlopu bezpłatnego na uprawnienia pracownicze i emerytalno-rentowe

1) Pracownik pełnoetatowy zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy od poniedziałku do piątku, korzystał z urlopu bezpłatnego w okresie od 1 do 13 listopada 2015 r., przy czym wniosek o urlop dotyczył tylko dni roboczych (pominięto weekendy). Jak taki urlop bezpłatny wpłynął na uprawnienia pracownicze tej osoby?

Okres urlopu bezpłatnego jest takim okresem niewykonywania pracy, który w sposób znaczący wpływa na uprawnienia pracownicze. Istotą urlopu bezpłatnego jest zawieszenie na określony czas realizacji zawartej między stronami umowy o pracę. Urlop bezpłatny udzielany na ogólnych zasadach, tj. na podstawie art. 174 Kodeksu pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.), jest zwolnieniem pracownika z obowiązku świadczenia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia i innych świadczeń. Udzielenie pracownikowi omawianego urlopu nie powoduje jednak rozwiązania nawiązanego między stronami stosunku pracy.

Pomijając urlopy bezpłatne przyznawane na podstawie przepisów odrębnych (np. dla osób wybranych na posłów czy radnych), okres typowego urlopu bezpłatnego nie jest wliczany do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Nie jest więc uwzględniany m.in. przy ustalaniu okresu zatrudnienia wymaganego dla przyznania dodatku stażowego czy nagrody jubileuszowej, co do zasady, nie jest też przyjmowany do stażu, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego. Trzeba jednak zaznaczyć, że każdy przypadek należy rozpatrywać odrębnie, nie można bowiem wykluczyć, że na gruncie prawa zakładowego lub umowy o pracę zostaną przyjęte rozwiązania przewidujące korzystniejsze zasady dotyczące wliczania urlopów bezpłatnych.

W odniesieniu do stażu urlopowego należy nadmienić, że wystąpienie urlopu bezpłatnego powoduje proporcjonalną redukcję wymiaru urlopu wypoczynkowego za dany rok (zgodnie z art. 155² § 1 K.p.), ale tylko wtedy, gdy urlop bezpłatny trwa łącznie co najmniej 1 miesiąc. W omawianym przypadku skorzystanie z urlopu bezpłatnego w 2015 r. nie wpłynęło więc niekorzystnie na wymiar urlopu wypoczynkowego za ten rok (zakładamy, że był to jedyny przypadek urlopu bezpłatnego w 2015 r.). Nie zmienia to jednak faktu, że okres ten nie będzie podlegał wliczeniu do stażu urlopowego w przyszłości, przy ustalaniu uprawnień urlopowych pracownika.

Urlop bezpłatny uwzględnia się w ogólnym okresie zatrudnienia podawanym w ust. 1 świadectwa pracy, stosunek pracy w tym czasie nie ulega bowiem rozwiązaniu. Ponadto okres korzystania z urlopu bezpłatnego wykazuje się w ust. 4 pkt 2 świadectwa.

Co do wyliczenia wynagrodzenia za pracę w sytuacji opisanej w pytaniu, to - przy założeniu, że pracownik wynagradzany jest stałą stawką miesięczną - zastosowanie znajdzie § 12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r. nr 62, poz. 289 ze zm.). Dotyczy on ustalania miesięcznego wynagrodzenia w stałej miesięcznej stawce, gdy pracownik nie przepracował pełnego miesiąca z powodów innych niż choroba i za czas nieobecności nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Wówczas w celu obliczenia wynagrodzenia pracownika ustalonego w stałej stawce miesięcznej, za przepracowaną część miesiąca, należy:

• miesięczną stawkę wynagrodzenia podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu (chodzi tu o tzw. nominalny czas pracy),
   
• otrzymaną kwotę pomnożyć przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z powodów innych niż chorobowa niezdolność do pracy,
   
• obliczoną kwotę wynagrodzenia odjąć od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc.

W przypadku wynagrodzenia ustalonego w stawce godzinowej pracownik otrzyma natomiast wynagrodzenie za faktycznie przepracowane godziny w danym miesiącu (tu w listopadzie 2015 r.).

2) Czy długość okresu urlopu bezpłatnego będzie miała wpływ na wysokość świadczeń emerytalno-rentowych?

Tak. Pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w okresie od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania (art. 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Jednakże nie za cały ten okres pracodawca jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Pomiędzy nawiązaniem i rozwiązaniem stosunku pracy występują bowiem przerwy w podleganiu ubezpieczeniom, za które nie opłaca się składek. Jedną z takich przerw jest urlop bezpłatny.

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, na pisemny wniosek pracownika pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego (art. 174 K.p.). Okresu tego urlopu nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Jak już wyjaśniono w odpowiedzi na 1 pytanie, w czasie urlopu bezpłatnego pracownik pozostaje w stosunku pracy, jednak nie świadczy pracy, a pracodawca nie wypłaca mu wynagrodzenia. Pracownik, któremu udzielono urlopu bezpłatnego nie podlega w tym okresie ubezpieczeniom społecznym.

Warunki nabywania prawa do świadczeń z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz zasady ustalania ich wysokości regulują przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.), dalej: ustawy emerytalnej.

Zgodnie z art. 5 ustawy emerytalnej, przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się, z zastrzeżeniem ust. 2-5, okresy składkowe, o których mowa w art. 6 ustawy emerytalnej oraz okresy nieskładkowe, określone w art. 7 tej ustawy, wśród których wymienia się m.in. okres urlopu bezpłatnego. Okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Jeśli chodzi o wysokość emerytury, to podstawę jej obliczenia stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.

W sytuacji, gdy obliczona emerytura jest niższa od kwoty najniższej emerytury, to w myśl art. 87 ustawy emerytalnej podlega podwyższeniu do tej kwoty. Jednakże regulacja ta obejmuje kobiety i mężczyzn, którzy osiągnęli wiek emerytalny i mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat. W przypadku kobiet 25-letni okres składkowy i nieskładkowy będzie obowiązywał od 1 stycznia 2022 r. Obecnie jest on niższy i wynosi:

• 22 lata - od 1 stycznia 2016 r.,
   
• 23 lata - od 1 stycznia 2018 r.,
   
• 24 lata - od 1 stycznia 2020 r. do 31 grudnia 2021 r.