Ustalanie prawa do urlopu (zasiłku) macierzyńskiego

W obecnym, bardzo korzystnym dla ubezpieczonych stanie prawnym, w razie porodu albo przyjęcia dziecka na wychowanie, jego rodzice lub opiekunowie mogą skorzystać w sumie z rocznego urlopu z prawem do zasiłku macierzyńskiego. Przy większej liczbie dzieci urodzonych podczas jednego porodu lub przyjętych jednocześnie na wychowanie okres ten jest jeszcze dłuższy. Przy ustalaniu uprawnień do tego świadczenia obowiązują jednak pewne zasady oraz terminy, których niedochowanie może skutkować odmową udzielenia poszczególnych urlopów lub ich części, a tym samym i zasiłku macierzyńskiego.

Uprawnieni do świadczenia

Jeżeli ubezpieczona urodzi dziecko (dzieci):

w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu albo przebywania na urlopie wychowawczym lub też

po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu,

przysługuje jej prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Ze świadczenia tego mogą również korzystać ubezpieczeni ojcowie wychowujący dzieci, a także ubezpieczeni, którzy:

przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do 7. lub – w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – 10. roku życia, i wystąpili do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia, albo

przyjęli na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku jak wyżej.

Okres urlopu (zasiłku)

Zasiłek macierzyński należny jest przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres:

1) podstawowego urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego,

2) dodatkowego urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego,

– ich wymiary są zróżnicowane w zależności od liczy dzieci urodzonych lub przyjętych jednocześnie na wychowanie, a także

3) urlopu rodzicielskiego.

Ponadto, niezależnie od świadczenia za wymienione wcześniej urlopy, ubezpieczeni ojcowie mogą skorzystać z zasiłku macierzyńskiego za okres 2-tygodniowego urlopu ojcowskiego.

Kwestię tę reguluje art. 29–30 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową, która jednocześnie w art. 31 określa zasady ustalania wysokości tego świadczenia.

Co istotne z prawa do zasiłku macierzyńskiego mogą skorzystać nie tylko pracownicy, ale i inni ubezpieczeni, w tym m.in. podlegające dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia lub prowadzące własną działalność pozarolniczą.

Kalkulator urlopów macierzyńskich i rodzicielskiego znajduje się na stronie internetowej naszego Wydawnictwa: www.gofin.pl.

Wymagana ciągłość

Warunkiem uzyskania tego świadczenia w maksymalnym jego wymiarze (patrz tabela nr 1) jest dostosowanie się do reguł określonych w Kodeksie pracy, dotyczących w głównej mierze dochowania terminu wystąpienia o kolejny urlop/zasiłek lub jego część oraz zachowania ciągłości urlopu/zasiłku (patrz tabela nr 2).

Nawet jednodniowa przerwa między poszczególnymi urlopami (za wyjątkiem urlopu ojcowskiego) lub ich częściami, choćby przypadała na dzień ustawowo wolny od pracy, albo była spowodowana wykorzystaniem urlopu wypoczynkowego, skutkować będzie odmową udzielenia kolejnego urlopu lub jego części, a tym samym i zasiłku macierzyńskiego za okres po tej przerwie. Przy czym nie traktuje się jako przerwy okresu, w którym drugi z rodziców korzysta z danego urlopu (świadczenia) lub jego części. Jeśli rodzice korzystają z urlopów macierzyńskich i rodzicielskiego na zmianę, z zachowaniem obowiązujących zasad, a więc m.in. bezpośrednio po wykorzystaniu danego urlopu lub jego części przez drugiego z rodziców dziecka, uważa się, że została zachowana ciągłość.

Dopuszczalna przerwa

Przerwa w urlopie macierzyńskim, a tym samym w pobieranym świadczeniu może mieć miejsce wyłącznie wówczas, gdy urodzone dziecko wymaga opieki szpitalnej, a ubezpieczona wykorzystała już po porodzie 8 tygodni urlopu (zasiłku) macierzyńskiego. W takim przypadku pozostałą część tego urlopu (zasiłku) może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala. Pozwala na to przepis art. 181 Kodeksu pracy.

**Tabela nr 1 – Maksymalny okres należnego urlopu, a tym samym i zasiłku z tytułu macierzyństwa**
Z tytułu urodzenia przy jednym porodzie lub przyjęcia na wychowanie jednocześnie	Podstawowy urlop macierzyński/na warunkach urlopu macierzyńskiego	Dodatkowy urlop macierzyński/na warunkach urlopu macierzyńskiego	Urlop rodzicielski	Razem
jednego dziecka	20 tygodni (tj. 140 dni)	6 tygodni (tj. 42 dni)	26 tygodni (tj. 182 dni)	52 tygodnie (tj. 364 dni)
dwojga dzieci	31 tygodni (tj. 217 dni)	8 tygodni (tj. 56 dni)		65 tygodni (tj. 455 dni)
trojga dzieci	33 tygodnie (tj. 231 dni)			67 tygodni (tj. 469 dni)
czworga dzieci	35 tygodni (tj. 245 dni)			69 tygodni (tj. 483 dni)
pięciorga i więcej dzieci	37 tygodni (tj. 259 dni)			71 tygodni (tj. 497 dni)

**Tabela nr 2 – Zasady obowiązujące przy ustalaniu okresu należnego urlopu (zasiłku) macierzyńskiego**
1) Ogólne zasady
przy udzielaniu urlopu macierzyńskiego i urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym, zasiłek macierzyński przysługuje za każdy dzień okresu urlopu z tytułu macierzyństwa nie wyłączając dni wolnych od pracy, przed porodem (tj. przed przewidywaną datą porodu) może przypadać nie więcej niż 6 tygodni urlopu (zasiłku) macierzyńskiego – w takim przypadku po porodzie przysługuje urlop (zasiłek) macierzyński niewykorzystany przed porodem, aż do wyczerpania należnego okresu, zróżnicowanego w zależności od liczby dzieci urodzonych podczas tego porodu, jeżeli pracownica (ubezpieczona) nie korzystała z urlopu (zasiłku) macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest zawsze dzień porodu; dotyczy to także ubezpieczonych, które urodziły dziecko w trakcie przebywania na zasiłku chorobowym lub świadczeniu rehabilitacyjnym.
2) W razie skrócenia okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego na wniosek ubezpieczonej – matki dziecka po wykorzystaniu przez nią zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni
okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego, należnego ubezpieczonemu – ojcu dziecka, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, zmniejsza się o okres wypłaty tego zasiłku ubezpieczonej – matce dziecka.
3) W razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka
okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego, należnego w takim przypadku ubezpieczonemu – ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, zmniejsza się o okres wypłaty tego zasiłku ubezpieczonej – matce dziecka.
4) W razie urodzenia martwego dziecka lub jego zgonu
jeżeli dziecko urodziło się martwe, albo jego śmierć nastąpiła przed upływem 8 tygodni życia, ubezpieczonej przysługuje urlop (zasiłek) macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka, w razie zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia, ubezpieczona zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka, ubezpieczonej, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, w razie śmierci jednego z nich przysługuje urlop (zasiłek) macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.
5) Gdy ubezpieczona uprawniona do urlopu (zasiłku) macierzyńskiego wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem
po wykorzystaniu przez ubezpieczoną po porodzie urlopu (zasiłku) macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni, ubezpieczonemu-ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do części urlopu (zasiłku) macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym ubezpieczona uprawniona do urlopu wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, urlop (zasiłek) macierzyński należny ubezpieczonej przerywa się w takim przypadku na okres, w którym z takiego urlopu korzysta ubezpieczony-ojciec wychowujący dziecko, łączny wymiar wykorzystanego urlopu (zasiłku) macierzyńskiego przez odpowiednio matkę i ojca dziecka nie może przekroczyć wymiaru przewidzianego dla danej liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu.
6) Dodatkowy urlop macierzyński/na warunkach urlopu macierzyńskiego (zasiłek za okres tego urlopu)
może z niego skorzystać na równych prawach zarówno ubezpieczona matka, jak i ubezpieczony ojciec dziecka, przysługuje bezpośrednio po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego, udziela się go jednorazowo albo w dwóch częściach przypadających bezpośrednio jedna po drugiej – w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności, podstawą do jego przyznania jest pisemny wniosek ubezpieczonej (ubezpieczonego), złożony, co do zasady, w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu, przy czym nie później niż w dniu poprzedzającym rozpoczęcie tego urlopu (zasiłku).
7) Urlop rodzicielski (zasiłek za okres tego urlopu)
przysługuje bezpośrednio po wykorzystaniu pełnego wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego, udziela się go jednorazowo albo nie więcej niż w trzech częściach, z których żadna nie może być krótsza niż 8 tygodni, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej – w wymiarze wielokrotności tygodnia, podstawą do jego przyznania jest pisemny wniosek ubezpieczonej (ubezpieczonego), złożony, co do zasady, w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu, przy czym nie później niż w dniu poprzedzającym rozpoczęcie tego urlopu (zasiłku), może z niego skorzystać na równych prawach zarówno ubezpieczona matka, jak i ubezpieczony ojciec dziecka, mogą na nim przebywać jednocześnie oboje rodzice dziecka – wówczas łączny wymiar tego urlopu nie może przekroczyć 26 tygodni.
8) Rezygnacja z dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego (zasiłku za okres tych urlopów)
rezygnacja z przyznanego dodatkowego urlopu macierzyńskiego i/lub urlopu rodzicielskiego albo ich części (odpowiednio zasiłku za okres tych urlopów) możliwa jest wyłącznie wówczas, gdy o urlopy te w pełnych wymiarach ubezpieczona wystąpiła w trybie określonym w art. 179¹ Kodeksu pracy, a więc przed upływem 14 dni po porodzie, w wyniku rezygnacji wymiar wykorzystanego urlopu (zasiłku) musi odpowiadać wielokrotności tygodnia, przy czym nie może być niższy niż przewidziana w przepisach najkrótsza część tego urlopu, tj. odpowiednio dla: dodatkowego urlopu macierzyńskiego – jednego tygodnia, urlopu rodzicielskiego – ośmiu tygodni.
9) Urlop ojcowski (zasiłek za okres tego urlopu)
przysługuje w wymiarze 2 tygodni, przy czym nie dłużej niż: do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia albo do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. lub – w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – 10. roku życia, udzielany jest jednorazowo (nie podlega podziałowi na części) na pisemny wniosek złożony, co do zasady, w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu, może być wykorzystany w okresie przebywania ubezpieczonej matki dziecka na zasiłku macierzyńskim.