Jak "naprzemiennie" korzystać z urlopu rodzicielskiego?

Uprawnienia pracownicze z tytułu rodzicielstwa mają w większości "podzielny" charakter. Przepisy Kodeksu pracy przewidują m.in. możliwość naprzemiennego korzystania z urlopu rodzicielskiego przez oboje rodziców. Podział urlopu rodzicielskiego między uprawnionymi musi się jednak odbywać w ramach określonych zasad.

Urlop rodzicielski dla obojga rodziców

Urlop rodzicielski - w wymiarze 32 lub 34 tygodni - przysługuje łącznie obojgu rodzicom. Mogą z niego korzystać równocześnie lub podzielić się tym urlopem. Ponieważ łączny wymiar urlopu rodzicielskiego dla obojga rodziców nie może przekroczyć ustawowych wymiarów, mogą oni jednocześnie na nim przebywać maksymalnie przez 16 lub 17 tygodni. Jeżeli natomiast chcą podzielić się wspomnianym urlopem, muszą mieć na uwadze zasady dotyczące tego podziału - pamiętając, że różnią się one w zależności od tego, w jakim trybie doszło do udzielenia urlopu. Kodeks pracy wyróżnia dwa tryby wnioskowania i udzielania urlopu rodzicielskiego, tj.:

z góry - na podstawie art. 179¹ K.p., który przewiduje złożenie przez pracownicę w ciągu 21 dni po porodzie wniosku o udzielenie, bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego (lub pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający temu urlopowi) urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze,
z dołu - na podstawie wniosku składanego w terminie 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego (art. 182^1d K.p.).

W pierwszym przypadku urlop rodzicielski wykorzystywany jest w całości, natomiast przy urlopie rodzicielskim udzielonym w trybie art. 182^1d K.p. pracownik może go wykorzystać w maksymalnie 4 częściach. Każda z nich musi trwać co najmniej 8 tygodni, z wyjątkiem:

pierwszej części urlopu - która przy urodzeniu jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni, a w razie przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do 7. roku życia (lub do 10. roku życia w przypadku odroczenia obowiązku szkolnego dziecka) nie krótsza niż 3 tygodnie,
przypadku, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni.

Urlop rodzicielski udzielany jest w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności. Nie można więc udzielić urlopu rodzicielskiego w wymiarze, którego końcówkę ustalono w dniach.

W razie podziału urlopu rodzicielskiego na części, każda z nich powinna przypadać bezpośrednio po poprzedniej, z wyjątkiem tzw. luźnej części urlopu rodzicielskiego. Jest to część urlopu w wymiarze do 16 tygodni, która nie musi następować w bezpośredniej ciągłości z poprzednią częścią. Jednak w przypadku urlopu rodzicielskiego udzielanego z góry nie można podzielić go na części - jest on bowiem udzielany w pełnym wymiarze.

Przytoczone zasady udzielania urlopu rodzicielskiego, określone w art. 182^1c § 2-4 K.p., stosowane są również w razie podzielenia tego urlopu między rodzicami. "Przenoszenie" uprawnień do urlopu między nimi nie może więc następować zupełnie swobodnie - rodziców w tym zakresie ograniczają wymogi dotyczące minimalnej długości części urlopu, bezpośredniego następstwa jednej części po drugiej, czy udzielania jej w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności (przykład 1).

W razie udzielenia urlopu rodzicielskiego w trybie z dołu, przekazanie urlopu rodzicielskiego drugiemu rodzicowi następuje poprzez wykorzystanie części urlopu przez jednego rodzica i udzielenie kolejnej części urlopu drugiemu rodzicowi (na jego wniosek). W celu przejęcia części urlopu przez drugiego rodzica nie jest więc konieczna rezygnacja z urlopu przez tego rodzica, który korzystał z niego wcześniej. Przy tej opcji podziału możliwe jest przejęcie przez drugiego rodzica tzw. luźnej części urlopu rodzicielskiego (która nie musi następować bezpośrednio po poprzedniej części urlopu). Inaczej sytuacja przedstawia się przy udzieleniu urlopu rodzicielskiego "z góry".

Podział przez rezygnację

W przypadku urlopu rodzicielskiego udzielanego z góry nie można podzielić go na części - jest on udzielany w pełnym wymiarze. Stąd przejęcie urlopu przez drugiego rodzica może nastąpić tylko poprzez rezygnację z urlopu przez rodzica, który z niego aktualnie korzysta. Na ogół jest to matka dziecka, która jako pierwsza korzysta z urlopu rodzicielskiego udzielonego z góry. Wymogiem formalnym dokonania wspomnianej rezygnacji i przejęcia urlopu przez ojca dziecka jest złożenie odpowiednich wniosków, odpowiednio: w sprawie rezygnacji i udzielenia urlopu. Oba wnioski należy złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed odpowiednio: przystąpieniem do pracy lub rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracownik przejmujący urlop również może z niego zrezygnować, przy zachowaniu wskazanych formalności. Wówczas niewykorzystaną część urlopu może przejąć drugi rodzic (przykład 2).

Należy podkreślić, że przy udzieleniu urlopu rodzicielskiego w trybie z góry nie ma możliwości wykorzystania jego tzw. luźnej części, w tym przez drugiego rodzica - co wynika z tego, że jest on udzielany w całości, bez opcji podziału na części. W konsekwencji, w razie rezygnacji z urlopu przez jednego rodzica i nieprzejęciu go przez drugiego, niewykorzystana część urlopu definitywnie przepada.

Przykład 1

Pracownica wykorzystała pierwszą część urlopu rodzicielskiego udzielonego jej z dołu, w wymiarze 6 tygodni. Pracownik - ojciec dziecka, zachowując wymagany termin, złożył wniosek o udzielenie mu kolejnej części urlopu w wymiarze 7 tygodni i 5 dni. Pracodawca nie może uwzględnić tego wniosku z dwóch powodów - ponieważ wnioskowana część urlopu wynosi poniżej 8 tygodni, a jej końcówka została ustalona w dniach, co jest sprzeczne z zasadą udzielania urlopu rodzicielskiego w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności.

Przykład 2

Pracownicy udzielono urlopu rodzicielskiego w trybie z góry. Po wykorzystaniu 13 tygodni tego urlopu pracownica zrezygnowała z niego na rzecz ojca dziecka. Ojciec po wykorzystaniu dalszych 10 tygodni urlopu również z niego zrezygnował. Wówczas pozostałe 9 tygodni urlopu przejęła matka dziecka.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.)